SPORUN PSİKOLOJİ İLE İLİŞKİSİNE DAİR

Spor ortamı içerisinde, uyarıların (Reseptörler aracılığı ile) alınması süreci, algılama süreci, düşünme süreci, tasarlama süreci, dikkat, konsantrasyon süreci, heyecanlar, motivasyon gibi bilişsel (Kognitif) süreçler özellikle insanlarda hareket yapımının psikolojik boyutunu oluştururlar ve hareketin öğreniminde önemli roller oynarlar. Mademki hareket ya da spor bir insan davranış biçimidir diyoruz, o halde bireyin hareket eylemi içerisindeki davranışlarını incelemek Psikoloji’nin bir çalışma alanıdır yani görevleri içerisinde yer alır. Daha farklı bir yaklaşımla; bireyin herhangi bir hareket (spor) eylemi içerisine neden girdiği, hareketi uygularken düşündükleri  ve hareket eylemi bittikten sonraki psikolojik olarak neler hissettiği her zaman hareketi yapan ve izleyenler tarafından ilgi uyandırmıştır.

Özellikle son yıllarda spor alanında artık erişilmesi güç gibi görülen ve hatta kırılması hayal olarak tartışılan bazı rekorlar kırılmakta, insan organizmasının sınırları daha da yukarıya doğru çekilmektedir. Tabi bu gelişen teknolojinin beraberinde getirmiş olduğu pozitif  koşullar olarak açıklanabilmektedir. Sporcuların her hangi bir spor dalında başarılı olmalarının en önemli nedenleri; Başta yetenek (Motor yetenekleri), daha sonrada Çaba çalışma gelir (Fiziki güçleri) . Yetenekler düzenli ve özel antrenman programlarıyla belirli bir düzeye getirilir.  Ama bireyin kişiliğinin motivasyonel-güdüsel gücüyle desteklenir.

Artık günümüzde hangi spor dalında olursa olsun; başlangıçtan itibaren, performansta optimal düzeye ulaşana kadar, bireyin oldukça büyük sorunlarla karşılaşırlar.  İşte psikoloji burada kendi rolünü oynar, amaç daha ileri, daha hızlı ve daha yüksek ise insan organizmasının performansını engelleyen gerek içsel ve gerekse dışsal faktörleri ortadan kaldırma görevlerini üstlenir. Artık  sporda ileri düzeye ulaşmış ülkeler bu alandan oldukça fazla yararlanmaktadırlar.

Bireysel süreçler; Başarı, Üstün olma isteği, Saldırganlık, Kazanma isteği, Bağlılık, Israr ve sebat, Güç, Kendine güven, Bağımsızlık, Heyecan kontrolü, Kendine yetme, Sorumluluk, Heyecan arama, Sosyal yön vs.

Performans; Bir sporcunun başarılı ya da başarısız olmasının sebebi nedir?, Bir sporcunun mümkün olduğunca çok çalışmaya, bir başkasının az  ve bir diğer sporcunun hiç çalışmamaya karar vermesinin sebepleri nelerdir? Bu sorulara cevap olarak  “Bir kimsenin performans düzeyinin yüksekliği onun sahip olduğu veya kabul ettiği amaçların yüksekliğine bağlıdır” denilebilir. Birey amaçlarına erişmek için anlamlı ve tutarlı ise bu amaca ulaşmak için her türlü yolu deneyecektir. Tabi kişinin belirli bir hedefi belirlemesi ve bu hedefe ulaşmak istemesi yeterli olmamaktadır. Bu amacına ulaşabilmesi için; Kişinin yeterli yetenek ve beceriye sahip olması, Konu ile ilgili rolünü iyi  bilip uygulaması gerekir.

W. Stern’ e  göre performans; enerji kullanmak yoluyla değerler (ürün) yaratmaktır, R. N. Singer ise performansı, “Etki eden değişkenlerden dolayı, zaman zaman düzensiz değişim gösteren geçici bir gösteri işidir” diye tanımlar.

Sportif Performans; Sportif performans,antrenman bilimcileri tarafından “spordaki eylem ve edimlerin, sonuçlarının genel olarak nitelendirilmesi” biçiminde ifade edilmektedir. Bunun yanında dış ve iç koşulların ve olanakların etkisi ile elde edilen bireysel ya da takım olarak eylemin yapılışındaki çaba  olarak nitelendirilmektedir. Bu biçimde  spor literatüründe motor performans, takım sporlarında ya da bireysel sporlarda istemleri ve arzuları dile getirirken, şampiyon ve üstün sporcularda ortaya konulan sonuçların saniye, kilogram olarak değerlendirilmesidir. Sportif performans, bir sportif görevin başarılması için en iyi olanaklarla ortaya konulan motorsal ve psiko-motorik yetenekler olarak ta tanımlanabilir.

Çoğu zaman başarı ile atletik performans birbirleri ile karıştırılmakta ve çok kişi başarıyı performans olarak kullanmaktadırlar. Oysa performans başarıyı gerçekleştirebilmek için ortaya konulan çabanın sonucudur. Sportif performans kişilerin kalıtımsal özelliklerine ve bu özelliklerin geliştirilmesi için gerekli antrenman yöntemlerinin uygulanış biçimlerine göre farklılık gösterdiği gibi, başarıyı gerçekleştirme isteklerine ve psikolojik faktörle de  bağlıdır.

Performans, psikolojik açıdan daha çok motivasyon ve başarı gereksinimleri ile ilgilidir. Yukarıda verdiğimiz örnekte de sporcuların başarıyı yakalamak ve ya başarıdan kaçmak güdüsü, kaygılanma durumları söz konusudur. Önemli olan bu güdünün olumlu yönde yönlendirilmesi ve istenilen düzeyde motor performansın, başarının, ürünün ortaya konulması için gerekli olanakların hazırlanmasıdır.

İyi bir sportif performans durumuna erişebilme, uzun vadeli, belirli amaçlara yönelik hazırlıklarla sportif ve psikolojik yeterlilikle mümkün olur. İyi bir kondüsyon, sağlamlaştırılmış teknik ve ön taktik, kendine güven, bir kişinin formda olduğunu belirleyen temel faktörlerdir. Sportif performansa ne kadar uzun zaman içinde ulaşılırsa organizmanın verimliliği  o kadar uzun zaman muhafaza edilir. Sonuç olarak sportif performans; Bir sportif görevin başarılmasında ortaya konulan motorsal ve psiko-motorik yeteneklerin sonucudur (ürünüdür) biçiminde de tanımlanabilir.

Sportif Performansın Boyutlarına gelince; Şampiyon sporcuların performansları çoğu zaman etkileyici ve ilgi çekici olmuştur. Fakat bu sportif performansın altında yatan, bu başarıyı sağlayan şeyin boyutları nelerdir? Şampiyon olan sporcuları diğerlerinden daha başarılı yapan, daha güçlü ve daha hızlı kılan nedir? Spor tarihine baktığımızda, futbolda Pele, yüzmede Mark Spitz, halterde  Naim Süleymanoğlu’nu vs. diğerlerinden üstün kılan, onlara bu performansı sağlayan ve dünyanın en iyi sporcuları yapan acaba nedir? Binlerce sporcunun aralarındaki farklılık ve onların iyi, orta ve ya kötü düzeyde diye sınıflandıran faktörler nelerdir? Bu alanda yapılan çalışmaların sonuçları aynı olmasa da hemen hemen birbirine çok yakın nedenleri ortaya koysada, Cratty (1968) bu faktörleri üç başlık altında toplamıştır, Bunlar sırası ile;  Psikolojik boyutlar, Fiziki boyutlar, Beceri boyutudur, aslında bu üç boyut birbirini tamamlamakta ve kişinin başarısını oluşturmaktadır.

Saygılarımla

Prof. Dr. Seyhan Hasırcı